I. "De indomito Arturi Rimbaud ingenio a Latinitate adiuto" est cuiusdam symbolae titulus, quam die 11 Iul. 2000 in actis diurnis q. i. "Corriere della Sera" (p.35) scripsit Iulius Ferroni ad librum quendam existimandum eodem anno editum, quo libro quinque carmina Latina continentur ab Arturo Rimbaud inter annum 1868 et a. 1870 composita, cum hic poeta Francogallus, qui die 20mo m. Oct. a. 1854 in urbe 'Charleville' natus est, nondum sextum decimum aetatis annum complevisset. Qui adulescens "decantatos veteresque poetandi modos funditus novavit" (Ferroni). Hanc etiam ob causam haud facile Arturi vita et scripta narrari possunt: de his variae exstant interpretationes; vitam eius nil aliud fuisse quidam dicunt nisi 'fugam a se ipso'. Nam ex aestate anni 1870 varias per urbes peregrinari coepit Arturus. Anno 1871 Paulus Verlaine, poeta iam notus, quem non fugerat quanti Arturus esset, hunc adulescentem convenire voluit: ferventi vehementissimoque amore alter alterum adeo torsit exagitavitque, ut die 8 Iul. 1873 duas glandes plumbeas contra amicum explosit Paulus, qui in carcerem est detrusus et Arturus, leviter vulneratus, ab illa amatoria ac turbulentissima consuetudine se removit. Qui adulescens iam quaedam opera graviora composuerat, quorum tituli sunt: 1) "Imagines luminosae" (Francogallice: 'Illuminations'; hoc autem in vocabulo duplex inest significatio: A) verborum ars conficiendorum; B) inopinata admirationem moventia). 2) "Quoddam anni tempus apud inferos" (Fr.: 'Une saison en Enfer"). 3) "Navicula ebria" (Fr.: 'Le Bateau ivre').

II. Viri docti, qui de carminibus ab Arturo compositis disputare solent, in hoc fere omnes consentiunt, quod is miro ardentique ingenii acumine ita praeditus fuit, ut non immerito "puer praecocissimus" sive "mirificus" appellaretur (Fr.: 'enfant prodige'). Neque enim vigesimum annum expleverat, cum ille scribere desiit. Cur ita se gesserit, varie explicatur.
1) Sunt qui putent ea Arturum spe deceptum fuisse, mundi scilicet ordinem per carmina seu per opera poetice composita mutari posse; is enim "simplicitate carebat, qua una quisque- vel poeta vel scriptor vel artifex- vere 'magnus' dici potest; modestiae expers fuit ac moderationis", scripserat quodam in libro c. t. "Rimbaud" (Rizzoli, Milano, 1981) Enida Starkie, quae alioquin poetae illius merita agnoverat ac laudaverat, ut Carolus Laurenzi (1920-2003), diurnarius et 'criticus' subtilissimus, in actis diurnis q. i. "il Giornale" (18 Iun. 1981, p.3) rettulit quadam in symbola, cui titulus: "De igne ardenti" (scil. Arturi illius).
2) Eis praeterea hominibus, qui in poetarum scriptorumque operibus investigandis neglegunt varios cuiuslibet hominis eventus, quia hos eventus ad scripta aliaque opera melius intellegenda inutiles putant, commendandae fortasse sunt quaedam paginae, quas Ivus Bonnefoy, poeta Francogallus, de Arturo Rimbaud scripserat quaeque leguntur in amplissima 'introductione' (pp. XI-CII) libro addita, qui "A. R. Opere" inscribitur (Mondadori, Milano, 1975). Putat igitur Bonnefoy multa, quae Arturo acciderint quaeque ille scripserit, explicari non posse si vinculum <amoris et odii>, quo Arturus cum matre iunctus ac disiunctus est, silentio praetermittitur; ipsam huius poetae homosexualitatem, quae dicitur, magna ex parte tribuendam esse- adfirmaverat Bonnefoy- contemptui cuidam adversus feminas, quem in Arturi animo mater, vel invita, aluerit.
3) Marius Luzi, poeta Italus non spernendus, qui hodie _ vigesimo die m. Oct. a. 2004 _ nonagesimum annum explevit, scripserat (in libro c. t. <A. R., 'Opere complete', id est 'Opera omnia'>, Einaudi-Gallimard, Torino, 1992) itinera, quae praesertim in Aethiopiam fecit Arturus ibique aliquot annos commorans varia munera explevit (aromatum et cafei et armorum fuit mercator nec non- ut videatur- etiam servorum venditor), maximi esse momenti quo melius intellegatur cur hic <adulescens mirificus> "poesin ex improviso reliquerit"; hoc mysterium Luzi interpretatur veluti "signum" adulescentis illius, qui, cum persuasum haberet carmina et vitam nullo vinculo inter sese coniungi posse, congruens putaverit carmina non iam esse pangenda, sed eandem vitam, quam plerique degunt homines, tandem esse vivendam.
4) Vido Ceronetti, singularis scriptor Italus, quadam in acroasi olim adfirmavit duos tantum poetas ex ineunte saeculo undevigesimo ad hanc nostram aetatem fuisse, quibus datum sit ut <vitae et mundi obscuriora contemplarent veluti iam mortui essent, id est nullo velamento, quod viventibus officitur, interposito: Arturum Rimbaud et Iacobum Leopardi (1798-1837)>. Nam et huic poetae Recinetensi (ex oppido 'Recanàti') sententia Arturi tribui potest haec: "Revera ego interdum ea vidi, quae homines vidisse credunt". Recte igitur et Rimbaud et Ceronetti, propterea quod "Consules fiunt quotannis et novi proconsules:/ solus aut rex aut poeta non quotannis nascitur" (ex Annei Flori fragmentis; fragm. X).

III. E non paucis epistulis, quas Arturus matri Catharinae Vitaliae Cuif (pater Fridericus, qui centurio maior in exercitu fuerat et iam pridem uxorem liberosque reliquerat, anno 1878 mortuus est) et Isabellae, sorori natu minori, scripserat, aliquid, at non multum, de ultimis vitae annis, quam in Aethiopia is degit, sciri potest; nihil, quod ad poesin spectet. Anno 1887 doloribus in dextero crure conflictari coepit; attamen e muneribus non discessit suis: mense Mart. a. 1888 iter 600 chiliometrorum equitans tempore undecim dierum perfecit. At mense Apr. a. 1891, postquam inutiles fuerant curationes ad eius genu sanandum adhibitae, Massiliam profectus est; quodam in huius urbis valetudinario sectionem cruris chirugicam Arturus subiit. Qui aestate eiusdem anni credidit se iam convalescere posse; at die 23 Aug. in valetudinarium redire debuit propter cancrum ingravescentem (cui syphilidem additam quidam scripserunt), ibique die 10 Nov. 1891 mortem obiit, cum septimum supra trigesimum annum vix explevisset. Isabella, quae fratri dilectissimo usque ad finem adstitit, eum ad religionem Christianam iterum conversum esse testata est et matri scripsit Arturum sacramenta compotem sui petivisse eisque munitum e vita decessisse. Utut hac de re, quia nemo scire potest quod in articulo mortis quisque cogitet velit eligat praecipue si moribundus gravissimo est correptus morbo, "a nobis mirabundo cum animo agenda est huic poetae gratitudo, quia eius 'Imagines luminosae' sunt opus maximi momenti non solum in litterarum Francogallicarum historia" (Carolus Laurenzi). Sane Arturi Rimbaud poemata fulgore micant interdum obscuro, saepius flammeo; aliquid enim esse ineffabile in huius poetae carminibus dicunt viri docti, quod omnia vitae repagula infringere, disicere, superare videatur. Miro praeterea ac subtili verborum delectu et concinna imaginum varietate splendent multi versus, veluti ridens ille gladio poetico ludere gavisus esset. Nam in poemate "Iugurtha" inscripto legitur versus hic: "Atque puer ridens gladio ludebat adunco!...".

Pisauri, die vigesimo m. Oct. a. MMIV p.Chr.n.//a.MMDCCLVI a. U. c.

His versibus a Leonello Johnson compositis illa narratio commenticia laudatur, qua anno 1890 Ansgarius Wilde, scriptor Hibernius tunc temporis iam notus (eius biographiam, quae dicitur, maximi momenti paucos abhinc annos Richardus Ellmann scripsit), vitam et cogitata cuiusdam viri singularis, nomine Dorianus Gray, repraesentaverat. Ansgarii opera magis magisque favorabili comprobantur iudicio, maxime quia eorum scriptor et aliquos mores aetatis a Victoria, Anglorum regina, "Victorianae" vocitatae, subtiliter ludificavit et varias animi inclinationes saepe consulto celatas investigavit ac detexit. Ironiae autem scriptoris illius plerique aequales non ignoverunt, praesertim cum is, ob amorem homophylophilem sive homosexualem, cuius voluptatibus Alfredum Douglas, adulescentem nobili loco natum, allexerat, reus est factus et hoc propter crimen damnatus idcircoque in carcerem, ubi duos circiter annos mansit, coniectus. Quo ex loco Wilde epistulam illi adulescenti misit, quae "De profundis" inscribitur quamque inter graviora opera ab exeunte saeculo undevigesimo usque ad hanc nostram aetatem composita quidam viri docti non immerito collocant. Quem autem casum infelicem vitare potuisset Wilde, si ad ostentationem minus pronus fuisset, ut David Daiches adfirmavit in opere dicato 'historicae de Anglorum litteris existimationi' sive Anglice inscripto "A Critical History of English Literature", quod anno 1970 editum est (translatio Italica: "Storia della letteratura inglese", Garzanti, Milano, 1983, vol. tertio, p. 196). Illud autem pulchritudinis studium, quod Ansgarius etiam in sua ipsius vita ostendere delectabatur, "revera haud multum distat ab ea <propensione melodramatica>, quae multos id temporis homines alliciebat et quam penitiore ille ingenii acumine repraesentavit" (David Daiches, 'op. laud. It.', vol. tertio, p. 197). In sententiis aculeatis componendis, quarum pernotae sunt aliquae praecipue feminis dicatae (a Constantia Lloyd, quam uxorem duxerat, duos filios Ansgarius habuit), pauci huic scriptori aequiperari possunt, cuius neque carmina sunt obliviscenda. Postquam ex custodia ille est dimissus, varias in Europae regiones itinera fecit; at contra malevolentes, qui anteactam eius vitam increpare non desinebant, nihil potuit; facetias tamen vel amaras proferre valuit usque ad ultimum vitae diem tanta cum subtilitate, ut, a torpore qui mortem praecedit experrectus et cubiculi parietes, in quo miser iacebat, squalidis peripetasmatis exornatas aspiciens, dixisse traditum sit: "Haud dubie aut mihi aut vobis mox abeundumst". Inops atque ab omnibus fere amicis derelictus pridie Kal. Dec. a. 1900 Parisiis mortuus est Ansgarius Wilde, qui Dublini, in Hiberniae urbe principe, die 16 Oct. a. 1854 natus erat, parentibus Villelmo, medico insigni oculario, et matre Ioanna Francisca Elgee, poetria ac linguae Graecae et Latinae haud mediocriter docta.

Pisauri, die sexto decimo m. Oct. anno MMIV p. Chr. n.

12.09.2004.

Eugenius Montale, qui octogesimum quintum agens annum vita functus est die 12 Sept. a. 1981, super multos alios fortasse collocandus est poetas Italicos recentiores plurimumque existimabitur ab eis rerum scriptoribus, quos non fugiet quid ille de huius nostrae aetatis indole, ut ita dicam, seu de animorum habitu saepe foedo investigaverit, intellexerit, in carminibus pangendis illustraverit. Hic poeta noster conciso plerumque versuum componendorum genere usus est, quod "ermetico" Italice dicitur. Ne multa, quae semper minus valent quam poetae ipsius verba. Cadit igitur hos in tristissimos dies carmen Eugenii Montale hoc:

"HOMINVM VITA MODO IN ELATA

MODO IN TVRPIA IACTATVR,

ALIQVANTO VERO IN ALTERA PROPENDENS".

Italice:

"La vita oscilla

tra il sublime e l'immondo,

con qualche propensione

per il secondo".

Perendie, i.e. 25 Aug., sexagesimus annus commemorabitur, ex quo in vallibus Metaurensibus magna exercitus Britannorum pars, quem nos Itali "Octavum exercitum" (It.: 'Ottava Armata Britannica') appellare solemus, impulsum contra quasdam exercitus Germanici copias, quae lineam 'Gothicam' vocitatam defendebant, facere coepit. Cuius quidem impulsus centrum erat in oppido 'Montemaggiore', quod circiter triginta chioliometra ab urbe Pisauro distat. Ad hoc oppidum, quo melius illas 'operationes' [hoc verbum olim legi quodam in scripto Thomae Pekkanen] bellicas observaret, Vinstonius ipse Churchill una cum Haroldo Ruperto Alexander, duce Britannorum, se contulerat. Dum autem ambo ex illo oppido aliud petunt, cui nomen 'Cartocéto' (prope quod plerique rerum scriptores illam pugnam a. 207 a. Chr. n. proeliatam fuisse adfirmant, qua Hasdrubal, frater Hannibalis illius, profligatus est), miles quidam Germanus, telo instructus quod 'mortarium' dicitur, in eo erat ut autocinetum, quo Churchill et Alexander vehebantur, confoderet. At miles quidam clandestinus Italus (milites illi vocabantur "partigiani"), nomine Nellus Iacchini, e saepe quadam ex improviso erupit atque illo telo militem Germanum spoliare valuit. Richardus Owen et Christophorus Warde-Jones, ille dirnarius, hic photographus actorum diurnorum "The Times" inscriptorum, superioribus diebus ea in oppida se contulerunt, ut perendie in actis supra memoratis aliquid de re, quam celeriter inconditeque rettuli, legentibus Anglis referant. Proximo die 11 Sept., in oppido 'Montemaggiore', ubi est museum quoddam multa photographemata adservans, quae ad eas res pertinent, conventus quidam habebitur, cuius participes erunt etiam quidam rerum bellicarum historici Angli.

[specta etiam "Chronicam TTT"]

Paucos abhinc dies Carolus Kuentz centum septem annos explevit. Qui vir omnium militum Germanorum, quibus imperatum fuit ut in priore bello mundano pro Germania pugnarent, senior est superstes. Caroli autem vita est quodammodo exemplum variarum Europae mutationum: is enim, cum in urbe Colmar natus esset, post bellum illud confectum, Francogallus est factus. Regione 'Alsatia' ut alterum bellum geri coeptum est statim occupata a Germanis, pro antiquis compatriotis Carolus pugnare est coactus et cum ipsis filius eius quoque, qui anno 1944, cum in flore esset iuventutis, vitam amisit. Proximo mense Septembri una cum quodam milite Anglo, et hic prioris belli superstes, Carolus in urbem Ypres se conferet, prope cuius urbis loca autumno anni 1918 acriter Germanos inter et Francos Anglosque pugnatum est. "Numquam timor me reliquit; nihilominus semper iussis parui. Sed quodam alterius belli die, postquam duobus annis continuo pugnaveram, e centurione manipuli mei commeatum aliquem expostulavi; ille mihi fauturum esse promisit. Itaque domum meam et propinquos brevi revisere potui. At in castra reversus, ne unus quidem commilitonum meorum vivus erat. Nisi centurio ille commeatum mihi dedisset, haec narrare non potuissem". Coram diurnario Roberto Giardina, qui in actis diurnis q. i. "il Resto del Carlino" colloquium percontativum cum illo superstite Germano habitum rettulit (2 Aug., p. 10), maeste subridens Carolus Kuentz ait: "Quantam ob stultitiam vere memorandum est illud saeculum vigesimum!".

I. Nudius tertius quodam in valetudinario Bostoniano mortuus est Carolus Sweeney, 84 annorum, qui die 9 Aug. 1945 aeroplanum siglo 'B-29' signatum gubernaverat bombam atomicam evomiturum super Iaponicam urbem Kokuram. Fumo autem et nubibus quin haec urbs bene colliniaretur impedientibus, aeroplanum supra urbem Nagasakium direxit Sweeney eandemque illo pyrobolo verberavit. Circiter septuaginta milia hominum perierunt. Cuius bombae iactatae numquam Carolus se paenituit; immo anno 1995, cum a diurnario quodam actorum diurnorum q. i. "Patriot Ledger" quid de illa re censeret percontaretur, his ferme verbis respondit: "Illud munus erat necessarie explendum, ne bellum ultra protraheretur". Totam rem Sweeney narravit in libro, qui inscribitur: "De bello confecto: quae ipse vidi".

II. In urbe Ancona heri sexagesimus annus commemoratus est, ex quo praecipue quorundam militum Polonorum virtute factum est ut libertatem cives Anconitani rursus adepti sint. De illis eventibus locuti sunt etiam duo milites Poloni, i. e. Thomas Srzynsky, 81 annorum, et Wojeciech Narebsky, 79 annorum, qui, duce Wladislaw Anders, una cum Britannis et Americanis in Italia pugnaverant. "Primus _ non sine animo commoto Srzynsky ait _ sub porta Sancti Stephani die 18 Iul. 1944 transii"; et Narebsky: "Non ut victores, sed veluti liberatores hanc in urbem id temporis ingressi sumus". Magno plausu hi aliique milites Poloni, qui urbem Anconam revisere voluerunt, a civibus Anconitanis etiam post sexaginta annos salutati sunt.

Titulum huius epistolii e non paucis commentationibus deprompsi artifici scaenico Marlon Brando dicatis, qui nudius tertius vita functus est. Inter sententias, quas ille dixisse fertur, memoratu forsan digna est haec: "Totam vitam degi consilio maxime ductus, ut me ipsum noscerem. At non sine metu suum quisque animum penitius inspicit: expertus hoc equidem dico" (ex actis diurnis Romanis, quae "Il Messaggero" inscribuntur, hodie editis, p. 22, sub symbola c. t. "Quaedam illius viri sententiae"). - 03.07.2004.

Bello mundano primo ansam dedit nex die 28 Iun. 1914 patrata: Franciscus Ferdinandus, Austriae dux et regni heres, dum Bosniacam urbem Saraievum invisit, una cum uxore Sophia Chotech nefande occisus est a Gavrilo Princip, sectatore cuiusdam societatis 'nationalisticae' Serbicae. "Ob illas glandes displosas calamitas regionibus Balcanis impendere coepit", heri scripsit vir quidam Serbus, nomine Predrag Matvejevic (in supplemento actorum diurnorum q. i. "Corriere della Sera", pag. II). Ne longior sim, solum verba quaedam referam, quae Ferdinandus, iam glandibus confossus dumque ex ore rivulus cruoris fluit, uxori amatissimae murmurasse fertur: "Pro liberis nostris, vive saltem tu, mi Sophia". Et vespere illius diei, postquam "horridus" istius necis nuntius allatus est Francisco Iosepho, hic animo fracto, specie tamen maiestatis extrinsecus impassibili, maeste dixit: "Nihil fata mihi pepercerunt!" (Theodisce: "Mir bleibt nichts erspart!"), videlicet fratris Maximiliani, filii Rodulphi, uxoris Elisabethae memor, quibus tragice vita functis adiciendus erat Ferdinandus, alia fanatici odii victima insons. Otto, domus Asburgicae heres quippe qui Caroli, ultimi imperatoris, est filius natu maior, nuper dixit: "Nos iam dudum illis tromocratis ignovimus; ceterum nullam inimicitiam amplius duos annos permanendam esse puto" (ut legitur in actis diurnis Bononiensibus q. i. "il Resto del Carlino", die 27 Iun. 2004 editis, p. 57)

ABHINC SEXAGINTA ANNOS
sive quomodo Russorum exercitus regimen Hitlerianum proculcavit.

Si proelium Stalingradiense excipimus, quo factum est ut ingentes Germanorum exercitus multis de Russiae locis decedere sint coacti, raro de aliis proeliis, quae altero bello mundano Russos inter et Germanos pugnata sunt, aliquid legitur. Sed, ut die 23 Iun. 2004 Fulvius Cammarano in actis diurnis Romanis q. i. "Il Messaggero" scripsit (p. 22), memoratu digna est illa propulsatio, quae die 23 Iun. 1944 geri coepta est a permultis Russorum copiis contra milites Germanos, qui etiamtunc paene totam Russiam 'Albam' sive 'Bielorussiam' occupabant.
Mane illius diei a tormentis bellicis Russicis innumera missilia iactari coepta sunt contra stationes et munimenta Germanorum, qui potius ab Ucrainae regionibus hostes irrupturos exspectabant. Hisce inopinatis Russorum impetibus haud facile resistere potuerunt Germani non solum ob inferiorem militum numerum _ hi enim ad 800.000 adnumerabantur, econtra Russi 1.700.000, quibus auxilium non mediocre circiter 200.000 milites clandestini tulerunt _ , sed etiam quod paene nulla erat Germanorum ducibus facultas proeliorum rationem mutandi: nam Adolfi Hitler iussis standum erat, qui, veluti iam in proelio Stalingradiensi se gesserat, ita quin Germanicae copiae se receptui darent stulte vetuerat. Accedit quod curruum loricatorum proportione Russi sexies Germanis praestabant et septies aeroplanorum. Die 26 Iun. urbs Zlobin a Russis occupata est, qui flumen Beresinam transire potuerunt et die 2 Iul. etiam urbem Stolbcij expugnarunt. Multis Germanorum legionibus debellatis atque ferrivia, quae urbes Minsk et Varsaviam coniungebat, a Russis interrupta, his patefacta via est ad urbem versus Polonorum principem.

De pace tandem facta.

Non solum "De praeside mortuo", sed etiam de die, qui fuit sextus Iun. 1944, aliquid scribendum fuit. Breviter quaedam ex actis diurnis praeteritis deprompta:
A) inter milites, qui illo die in Normanniae litora appulerunt, fuit etiam Italus quidam, nomine Ferruccius Giglio. Panormi natus erat anno 1914, Maceratae die 14 Mai. 1994 mortuus est, paucis igitur ante diebus quam quinquagesimus anniversarius celebraretur illius diei 6 Iun. 1944 (Fons: acta diurna Taurinensia q. i. "La Stampa", die 16 Dec. 1998 edita, p. 23). Tempus mihi deest, ut vitam Ferruccii, periculorum plenam, vel breviter narrem: illius viri avus maternus Anglus fuit, et in urbe Panormo munus 'consulis' Britannici ineunte saeculo praeterito expleverat.
B) Inter veteranos milites, qui die 6 Iun. 1994 in oppida Normannica, ubi ante quinquaginta annos pugnaverant, redierunt, etiam Iacobus Carry erat, Canadensis, qui Germanum quendam militem, nomine Ioannes Borner, adulescentem 18 annorum legioni Theodiscae "Fallschirmjagern" [nescio quid hoc significet] vocatae aggregatum ceperat. Hic, postquam anno 1948 liber factus est, in urbem Lipsiam redire noluit: eius enim parentes bombis necati erant. Mansit igitur in Normannia, ubi indefesse laborando tandem cauponam emere potuit in oppido Ouistreham sitam. Qua de re Carry cum certior factus esset, Ioannem convenire voluit; cum in cauponam est Iacobus ingressus, etsi quinquaginta anni ex illo die essent expleti, tamen alter alterum statim agnovit; veluti fratres qui post longum temporis spatium tandem inter sese conveniant, Canadensis et Germanus sunt se amplexi, osculati, insimul fleverunt et usque ad concubiam noctem sunt collocuti. "Nunc bellum illud tandem et mihi est confectum", insequenti die cuidam diurnario Iacobus fassus est (sed liceat huius viri Canadensis verba etiam Italice, prout ipsa in actis diurnis Romanis q. i. "Il Tempo", die 6 Iun. 1994 editis, p.4, legeram, tibi Vobisque referre, quia Latine parum bene ea reddere valui: "Ci siamo guardati, e siamo caduti l'uno nelle braccia dell'altro. Ci siamo baciati. Abbiamo pianto. Abbiamo parlato fino all'alba"). Nonne mirum est verae pacis tandem factae exemplum?
C) Dux legionis, in qua Ioannes Borner militabat, erat Schimpf. Uxorem Ioannes duxit feminam Normannam, quae decem liberos peperit. Illius viri caupona vocatur "Le Chateaubriand"; sub hoc insigne legitur etiam "Gasthaus"; optimos cibos Bavarico more coctos apparare solet Borner, cui hodie permulti sunt amicissimi.
D) Helmodus (Helmut) Roemer, miles Germanus et ipse tunc duodeviginti annorum, diluculo illius diei (6 Iun. 1944) primus appellere vidit hostes: una cum
duobus commilitonibus in statione cuiusdam pontis erat positus (nomen pontis: "Pegasus Bridge"). "Ex improviso _ narrat Helmodus, qui nunc in oppido 'Hilden' prope Dusseldorpium sito habitat cum sex liberis et quibusdam nepotulis (unus e filiis mulierem quandam Neapolitanam uxorem duxit) _ nonnullos hostes excurrentes vidi. Haud pauci erant. Resistere nequivimus. Nulla nobis spes. Triginta sex horas quodam in stagno occultati mansimus, fame sitique cruciati, dum nostros currus 'Panzer' frustra exspectamus. Trementes audiebamus sonum utriculorum Scotorum, quo clades nostra nuntiabatur. Pontem illum ab Anglis facile captum vidimus. Hos ducebat centurio quidam, nomine John Howard, qui me cepit et quocum postea magnum amicitiae vinculum iunxi. Pro dolor hoc anno, qui
sexagenarius est illius appulsus, amicus meus Howard celebrationibus, quae in Normannia habebuntur, non aderit; anno praeterito mortuus est. Quot potionibus simul completi sumus!"; (fons: ephemeris Italica c. t. "Dies Veneris", edita 28 Mai. 2004, pp.72-74; quaedam verba etiam Italice: "Non potevamo resistere. Non c'era speranza (...) Per trentasei ore aspettammo invano i nostri 'Panzer', mentre nel pantano udivamo le cornamuse annunciare la sconfitta di noi tedeschi. Quante bevute insieme col caro Howard!").
E) Qui quidem milites Germani, haud minus quam Americani, Britanni, Canadienses et alii, *vi atque honore* generaliter pugnarunt (huius rei testimonium quoddam rettuli in ep. "Servate militem Ryan", die 13 Nov. 1998).

Pisauri 7 Iunii 2004.