ⁱ

^{Fr. Benedykt Huculak OFM.}

QUID IOANNES DUNS SCOTUS DOCUERIT DE VIRGINITATIS VOTO BEATAE MARIAE

Introductio

Recentibus litteris de sancto rosarioⁱⁱ papa Ioannes Paulus II non solum fidelium oculos denuo convertit ad hanc precem Marialem, sed insuper eam ampliavit complevitque addita serie quinque mysteriorum, quae sunt praecipui eventus vitae publicae Christi. Ipsa vox ‘mysterium’ multo antiquior est quam prex illa venerabilis, cum – relative ad Dominum Iesum Christum – pluries occurrat iam in Novo Testamento, prisca liturgia Patrumque operibusⁱⁱⁱ. Significat autem intimam Domini identitatem et indolem eius operationis, prout haec obvolvitur velaminibus, quae ad assumptam pertinent naturam humanam.

Apostoli, cum credidissent Iesum esse verum Deum verumque hominem, valuerunt ipsi perspicere et aliis reddere contemplanda vestigia mysterii eius vitae, quam dignatus est his in terris degere. Locuti sunt igitur verbum Dei, evangelistae autem nonnulla scripserunt, eo consilio, ut audientibus communicarent fidem supernaturalem, qua affulgente possent post velamen depictum actibus eius vitae terrenae, introspicere eorum suppositum seu Personam divinam. Intima Dei “vita — inquiunt — apparuit; et vidimus eam et testamur et annuntiamus vobis vitam aeternam, quae est coram Patre et apparuit nobis” (1Io. 1, 2); ideo “quod fuit ab initio, quod audivimus, quod vidimus oculis nostris, quod perspeximus et manus nostrae contrectaverunt de Verbo vitae... quod vidimus et audivimus, [id] annuntiamus et vobis, ut et vos communionem habeatis nobiscum” (1Io. 1, 1. 3).

Si autem vivens Verbum^iv idemque “imago Dei invisibilis (Col. 1, 15) vocavit apostolos imprimis eo consilio, “ut essent cum illo” (Mc. 3, 14) – quo in eorum animis imprimeretur illius habitudo, nempe modus essendi et loquendi, sed etiam silentia et sensus animi –, nullum est dubium, quin fidelis Christianus sive is, qui merito putat se in Christo manere, debeat sic ambulare, quemadmodum ambulavit Dominus^v. Ad hoc autem assequendum necesse est ingredi intimam cum illo conversationem, id est per meditationem immergi in eius mysterium. Quod ne reducatur ad meram cogitationem, opus est radicari in solo genuinae liturgiae, ubi vere adsunt omnes partes mysterii Christi, nam “quod Redemptoris nostri conspicuum fuit, [id] in sacramenta transivit”^vi eo die, quo ille ascendit in caelum.

Ita fit, ut non solum tota humanitas Domini Iesu Christi sit quoddam sacramentum (mystêrion) – id est signum et instrumentum eius divinae Personae et operis salvifici – , sed etiam singuli eventus eius vitae terrenae sint huius sacramenti partes integrales, proindeque merito vocentur ‘mysteria’. Inter horum prima occurrit annuntiatio, quam Deus fecit per angelum Gabrielem, cum eum misisset “in civitatem Galilaeae, cui nomen Nazareth, ad virginem desponsatam viro, cui nomen erat Ioseph de domo David, et nomen virginis Maria” (Lc. 1, 26-27).

Eventus ille continet multas veritates, ex quorum numero est Mariae virginitas. Eius autem responsio sive anxia interrogatio de modo, quo fieri posset id, quod ei de maternitate nuntiavisset angelus^vii, tam est peculiaris, ut a theologis merito quaesitum sit, num Sancta Maria vovisset castitatem. Hoc autem articulo dicetur, quomodo beatus Ioannes Duns Scotus, doctor maximus Ordinis Franciscani^viii, responderit ad illam quaestionem; deinde, qua ratione suam sententiam probaverit; denique, quomodo solverit argumenta opposita.

I. – AD QUAESTIONEM

Frater Ioannes Duns Scotus dilucide sereneque docet Beatam Virginem ante matrimonium contractum cum Ioseph absolute vovisse Deo virginitatem. Quod quidem pluribus argumentis illustrat ac probat, imprimis vero funditus perspecto praeconio evangelico et peculiari dispensatione, quam Deus decreverat erga praedilectam Filiam.

1. – Votum absolutum

Sancti Patres communiter coniciunt Mariam simpliciter vovisse castitatem, quod inferunt ex eius responso Gabrieli dato: “Quomodo fiet istud, quoniam virum non cognosco [per copulam maritalem^ix]?” (Lc. 1, 34), ubi clare perspicitur status virginalis iam pridem susceptus cum intangibili voluntate retinendi eum^x. Unde sancti Doctores re idem sentiunt, quod Augustinus, qui mente translatus in horam annuntiationis ait de his verbis Beatae Mariae: “Quod profecto non diceret, nisi se prius virginem Deo vovisset”^xi; namque “si cognoscere disponeret, non miraretur. Illa admiratio propositi est testificatio”^xii. Hoc autem votum eius a pluribus intellegitur factum esse simpliciter, id est absolute. Etenim si ea non cognovisset virum usque ad illum diem, sed pariter caruisset absoluto seu non circumscripto proposito cognoscendi in posterum, frustra ita interrogavisset. Si enim quavis sub condicione admisisset cognoscere, simpliciter potuisset concipere et parere^xiii.

Mariae interrogatio tamen prae se tulit et prope expressit firmissimum propositum de non cognoscendo viro, cum mirabunda sciscitaretur, quomodo posset fieri, ut pareret, postquam virginitatem perpetuo servare proposuisset. Hac in re contemplanda magni est momenti univocum eloquium Mariae confirmari et fere amplius explicari ab angelo, cuius tota responsio refertur ad hanc utique dimensionem sive axem personae Virginis. Non emm alia mente edocuit eam de modo, quo Mater Filii Dei erat futura simulque Virgo permansura. Re ipsa adumbravit ei et “insinuavit modum non repugnantem voto”^xiv, cum diceret: “Spiritus Sanctus superveniet in te et virtus Altissimi obumbrabit tibi” (Lc. 1, 35).

Virgo autem Nazaretana “propositi sui memor – inquit Augustinus - et sancti voti conscia, quia noverat quid vovisset, dicendo ‘Quomodo fiet istud, quoniam virum non cognosco?’ – quoniam non noverat hoc fieri, ut filii nascerentur, nisi [mulieribus] coniugatis et concumbentibus cum viris suis, [id] quod ipsa propo-suerat ignorare –, dicendo [inquam] ‘Quomodo fiet istud?’, modum quaesivit, non de Dei omnipotentia dubitavit. ‘Quomodo fiet istud?’: quis modus est, quo fiet istud? [...] Potuit enim Virgo Sancta metuere aut certe ignorare consilium Dei, quomodo eam vellet habere filium, quasi improbasset Virginis votum. Quid enim, si deceret: ‘Nube, coniungere viro’? Non diceret [hoc] Deus: accepit enim votum Virginis [...] et hoc ab illa accepit, quod ipse donavit”^xv.

Ioannes igitur non dubitat, quin Beata Maria simpliciter voverit castitatem ante colloquium cum annuntiante angelo; quae certitudo illi provenit non modo ex intima pietate erga Immaculatam Virginem, sed etiam ex firmis rationibus theologicis. Vere licet mente effingere, quanta cum mentis elevatione cordisque ardore legerit e. g. haec verba magni Episcopi Hipponensis: “Poterat [Maria] et iuberi virgo permanere, in qua Dei Filius formam servi congruenti miraculo acciperet, sed exemplo sanctis futura virginibus – ne putaretur sola virgo esse debuisse, quae prolem etiam sine concubitu concipere meruisset –, virginitatem Deo dicavit [...]: ut in terreno mortalique corpore caelestis vitae imitatio voto fieret, non praecepto; amore eligendi, non necessitate serviendi. Ita Christus, nascendo de Virgine – quae antequam sciret, quis de illa fuerat nasciturus, virgo statuerat permanere –, virginitatem sanctam approbare maluit quam imperare”^xvi.

Non defuerunt tamen, etiam inter viros celebres^xvii, qui censerent Mariae votum absolutum ita aegre componi cum dispensatione Dei in Testamento Vetere, ut necessarium esse ducerent illud vel minima condicione addita minuere, ne Virgo Maria videretur legem Moysis neglegere. Hac inductus sollicitudine etiam sanctus Thomas ait: “Mater Dei non creditur, antequam desponsaretur Ioseph, absolute virginitatem vovisse, sed – etsi eam in desiderio habuisset, super hoc tamen voluntatem suam divino commisit arbitrio. Postmodum autem, accepto sponso, secundum quod mores illius temporis exigebant, simul cum eo virginitatis votum emisit”^xviii.

Huiusmodi opinionem frater Ioannes Duns Scotus perpendit scrutans eam in ipso nucleo, quod est votum sub hac condicione: ‘nisi Deus aliter disponat’ seu ‘si Deo placeat’^xix. Animadvertit eiusmodi clausulam non esse condicionem veram, id est quid restringens votum sive eius spatium minuens, cum illa necessario insit omni voto absoluto eique semper apponatur implicite. Ob reverentiam enim erga summam Dei maiestatem eiusque sanctam voluntatem, nemini licet quidquam offerre Deo ‘seu velit seu nolit’, verum debet constare donum ei placere^xx.

Ex ipsa natura virtutis religionis, quae fundamentum est Dei cultus et oblationum^xxi, illa radicalis sollicitudo animi semper debet adesse, nam secus aliquis “non obligaret se ad voluntatem Dei et ad cultum eius, sed ad proprium cultum et propriam voluntatem”^xxii. Cum igitur liqueat hac condicione nihil minui spatium ac simplicita-tem voti, patet simul votum absolutum esse mansurum, etiam si quis illam clausulam apposuerit explicite. “Ergo – infert Ioannes – cum condicione ista sic intellecta, stat absolute votum”^xxiii.

Quemadmodum Filius Dei, assumpta in plenitudine temporis natura humana, non desivit esse Trinitatis secunda Persona – et cum semper esset et permaneret verus Deus, illa hora coepit esse etiam verus homo –, ita divinitus revelatum est non esse necesarium, ut Beata Maria cessaret esse virgo, quo fieret mater illius Filii secundum naturam humanam. Apud Deum, quemadmodum ipse dixit per suum nuntium Gabrielem, nihil est impossibile^xxiv – quod non sit contradictorium^xxv et congruat cum eius sancta voluntate –, qua re virginitas et maternitas concilianda in Maria non fuit ei difficilior quam divinitas et humanitas componenda in Filio.

2. – Dispensatio peculiaris

Virginitas potest componi cum matrimonio, si proculdubio constet hoc vinculum virginitati non fore periculo neque detrimento. Contractus enim matrimonialis, cum consistat in iure in corpus alte-rius coniugis, secumfert quidem “mutuam dationem corporum ad copulam carnalem, [sed] nonnisi sub condicione implicita, scilicet si petatur”^xxvi. Ideoque, si detur certitudo coniugem numquam esse petiturum redditionem debiti – seu condicionem illam positurum in effectu –, matrimonium ratum nulla in re praeiudicet voto castitatis^xxvii.

Quod certe imprudenter quidem potest praesumi assequendum ab eis, qui his in terris viventes sub salutis dispensatione communi, sentiunt voluntatem suam esse debilitatam sequelis peccati originalis, sed ad Nazaretanam Virginem quod attinet, plane constat hic agi de persona prorsus singulari et unica^xxviii. De illa vero certitudine in Sancta Maria nulla datur quaestio, cum hoc ei divinitus esset revelatum. Neque est improbabile eam esse edoctam immediate a Deo, priusquam desponsaretur Ioseph, idque modo parallelo ei, quo vir ille iustus^xxix audivit a Deo: “Noli timere accipere Mariam coniugem tuam” (Mt. 1, 20).

Quapropter “indubitanter concluditur”^xxx Sanctam Mariam utraque via esse factam certiorem de nullo detrimento, quod eius virginitas esset captura ex matrimomo cum beato loseph, idque fere his vel similibus verbis: “Noli timere accipere Ioseph, virum iustum, in coniugem. Ecce enim Spiritus Sanctus dabit eum tibi custodem et testem virginitatis, qui tecum pari voto contineat et in multis tibi ad custodiam virginitatis congruentibus obsequatur”^xxxi. In hac autem probabilitate nihil mirum est, quin etiam ea probe est admittenda, nam “quidquid factum est circa Ioseph per visionem angelicam, [id] totum factum est ratione Mariae, quae fuit [persona] immediata in illa ineffabili et mirabili conceptione, scilicet unigeniti Filii Dei”^xxxii.

Magni ponderis argumentum pro sententia Scotica datur in eo, quod etiam in Testamento Vetere conspiciuntur amici Dei undequaque laudabiles – ut Ieremias et Elias prophetae –, qui erant caelibes utique propter intimiorem cum Deo familiaritatem Quos cum complecteretur salutis dispensatio ordinaria – non secus ceterum quam illustres mulieres Iudith et Annam, Simeonis aequalem, quae post brevissimum tempus vitae coniugalis castam viduitatem maluerant colere –, asserendum est, a Deo cum Beata Maria esse dispensatum specialiter ac prorsus singulariter, quod patet iam in eius conceptu sine originali macula. Quapropter angelus Domini, antequam familiariter eam appellavit “Maria (Mariam)” (Lc. 1, 30), ut sollicitudinem ac timorem ex eius corde elongaret, eandem salutavit vocans hoc altero novoque nomine Kecharitomenê (Lc. 1, 28), quod significat ‘Gratia-plena’ sive illa permeata penitus

Quod quidem iam suo monolitico sive univocabulari momento morphologico prae se fert significationem quandam specialem, quae eminet inter alias appelationes biblicas quadamtenus similes. Quae occurrunt e g relative ad sanctos Stephanum, Ierosolymitanae Ecclesiae diaconum, et Barnabam apostolum, quorum alter fuit vir plêrês charitos – plenus gratia (Act. 6, 8), alter vero plêrês Pneumatos hagiou — plenus Spiritu Sancto (Act. 11, 24). Nomen illud novum Beatae Mariae non solum non est quid secundarium seu minoris momenti quam inter homines consueta eius appellatio ‘Maria’, sed insuper in conspectu Dei ita illam superat, quemadmodum nomen Simonis, quo vocabatur frater Andreae apostoli, dignitate cedit nomim Petri, quod a Christo Domino est illi impositum divinitus^xxxiii. Hoc enim eo fine contigit, ut exprimeretur eius identitas supernaturalis et munus explendum m divmo salutis consilio

Omnibus huius rei sacrae adiunctis ita perpensis, frater Ioannes Duns Scotus suo contemplativo usus subtilique ingenio^xxxiv, plena cum certitudme asserit Beatam Mariam absolute seu simphciter vovisse virgimtatem^xxxv. – Quod ceterum elucet etiam ex voce angeli, qui utique “ad hunc intellectum”^xxxvi respondit Mariae explicans, quo modo eius virginitas perpetua, id est absolute vota, nullum caperet detrimentum ex conceptu Filii: “Spiritus Sanctus supeveniet in te et virtus Altissimi obumbrabit tibi ideoque et [id], quod nascetur, Sanctum, vocabitur Filius Dei (Lc. 1, 35)

Haec beati Ioannis persuasio ceterum plane consonat cum antiqua traditione totius Ecclesiae, potissimum Graecae, cuius quidem sigillum ac testimomum est liturgica celebratio Praesentationis Mariae Puellae in templo urbis Ierusalem, quod festum Byzantini vocant Eisodon sive ingressum Deiparae in templum. Ibi enim perhibetur Mariam esse Deo consecratam atque divino dicatam servitio, ubi continetur servandae votum castitatis^xxxvii. Haec celebratio quidem inter Latinos propagata est tardius quam in Oriente Graeco, sed iuvat animadvertere primam terram, ubi hoc esset factum, fuisse utique Britanmam una cum Scotia beati Ioannis. Festi autem extensio formalis ad totum Ecclesiae ritum Latinum contigit speciali cum participatione Ordinis sancti Francisci.

Gregorius enim papa XI Avenione – paulo ante quam hortatu Catharinae Senensis pontificiam Curiam reduxit ad Sedem Romanam – voluit, ut Virginis Praesentatio celebraretur in illius urbis ecclesia Fratrum Minorum, duobusque annis post eam inscripsit in kalendarium Curiae. Ab illo tempore hic mos coepit irradiari in totam Ecclesiam Latinam opera eorundem filiorum sancti Francisci, qui – aliter ac Dominicani – secundum Regulam ubique sequebantur liturgiam Capellae papalis, maturavit autem summo pontifice Sixto IV ex Ordine Franciscano, qui – praeter alia memorabilia, quae fecit erga Sanctam Virginem^xxxviii – hoc festum Praesentationis officialiter extendit ad totam Ecclesiam Latinam^xxxix.

II. – DIFFICULTATES

Quoniam ipsa res proposita videtur esse iam delineata, solvendae nunc veniunt quaedam difficultates, eaeque selectae ex pluribus seu principales, quae suo pondere praecedant ceteras. Quae sunt duae, provenientes altera ex divina lege praecipiente conferre ad multiplicationem populi, altera ex matrimonio, quo Beata Maria per-diderat ius in corpus suum, cum illud tradidisset suo viro legitimo.

1. – Ad primum argumentum, ex lege Mosaica

Obiectio prior, quin et praeliminaris, pertinet ad rem Hebraicam lege Moysis obsignatam. Illic enim vigebat praeceptum: “Crescite et multiplicamini” (Gen. l, 18); unde pro benedictione erat fecunditas, et pro maledictione sterilitas, ut patet ex multis locis Testamenti Veteris^xl. Non desunt igitur, qui opinentur non esse verisimile Beatam Mariam contra illud praeceptum voluisse agere virginitatem vovendo absolute, unde sequeretur effectus sterilitati similis seu non-multiplicatio humani generis, idque aperte contra verba libri sacri: “Non erit apud te [quisquam] sterilis utriusque sexus” (Deut. 71. Cuius quidem ratio habita vel sanctum Thomam ita reddidit sollicitum, ut eius imago voti Beatae Virginis evaderet ingeniosa quidem, sed complicata, ubi – praeter covenientias iuridico-morales – fere nullus patet aditus theologicus ad illam probandam. “Tempore Legis – ait Thomas – oportebat in generationem insistere, quia secundum carnis originem cultus Dei propagabatur”^xli; nec fieri potuit, ut eandem legem divinitus datam Virgo Maria non observaret modo perfectissimo.

Hanc difficultatem Ioannes solvit asserens illam legem de contrahendo matrimonii vinculo non fuisse generale mandatum seu quid pertinens ad unamquemque personam in populo Hebraico, sed ralatam esse ad bonum complexivum totius populi Foederis, qui eam observando ‘viveret, cresceret, floreret’, veri Dei nomen proclamando “usque ad ultimum terrae” (Act. 1, 8). Quod patet iam inde, quod Ieremias, Elias, Ioannes Baptista Ioannesque apostolus fuerunt virgines seu caelibes, neque in Scriptura legitur cum illis esse a Deo dispensatum specialiter. Ceterum si lex ista fuisset ab omnibus Haebraeis servanda, Christus debuisset nasci virgine contumaci ideoque peccante contra legem Moysis, cum tamen – disserto vaticinio et testimonio biblico – ille nasciturus erat utique virgine^xlii.

Ioannis solutio item confirmatur re biblica, ubi sine ulla controversia est id, quod inter Hebraeos invaluisset ut lex divinitus data seu generale praeceptum, re ipsa fuisse nonnisi Dei promissionem^xliii. Propositiones enim: “Non erit infecunda nec sterilis in terra tua: numerum dierum tuorum implebo” (Ex. 23, 26) et “Benedictus eris apud omnes populos. Non erit apud te sterilis utriusque sexus, tam in hominibus quam in gregibus tuis” (Deut. 7, 14), sunt magis verba Dei promittentis quam imperantis. Secus enim asserendum sit iumenta, de quibus etiam illic sermo est, eadem lege iussa esse copulari.

Ceterum etiam legislatores Graeci et Romani severis legibus caelibatum arcebant, cum innupti, ut magni delicti consci, communiter putabantur aeternis vexandi suppliciis. Quos hac de causa Lycurgus infamiae accusavit, Plato solum ad trigesimum quintum annum toleravit, postea vero omnibus privandos honoribus. Romani autem censoribus iusserunt in illos inquirere et quos repperissent, eos a publicis arcere officiis. Re quidem vera, ubi desit sublimior stimulus virginitatis, etiam recenti historia teste, satis possibile est parari spatium abominandae inversaeque libidini.

Illae tamen leges, cum provenissent ex solicitudine de corporali mentalique sanitate populi, nullatenus latae sunt ex odio castitatis sacrae, ut patet ex cultu Romanarum virginum Vestalium et caelibatu asseclarum scholae austerioris. Ad virgines autem Vestales quod attinet, nimis videtur urgeri assertio de illarum continentia temporanea, quod tamen non erat norma generalis, si traditum est iam in ipso exordio rei Romanae geminos fratres Romulum Remumque natos esse Vestali vi compressa virgine eaque perpetua^xliv.

2. – Ad secundum argumentum, ex contracto matrimonio

Difficultas movetur etiam ex matrimonio Mariae contracto cum Ioseph, unde aliquibus videtur inferendum illam antea non potuisse vovere castitatem. Matrimonium enim consistit in eo, quod dominium proprii corporis transfertur ad alterum coniugem, qui vicissim accipit ius in corpus alterius. Qui igitur iuncti sunt matrimonio, ei habent ius solummodo in corpus coniugis, translato sive amisso iure in corpus proprium. Verumtamen qui vovit castitatem, is dominum sui corporis solum Deum consituit; itaque, cum ius illud ipse iam non habeat, nequit per matrimonium illud tradere cuiquam alteri. Sunt igitur, qui dicant inverisimile esse Mariam vovisse castitatem, si verum matrimonium contraxerit cum Ioseph.

Ad hanc obiectionem nunc respondendum est cum Ioanne Duns Scoto, aspectu non limitato ad naturale momentum atque ius humanum, sed habita ratione peculiarium rei adiunctorum ipsiusque Dei dispensationis prorsus singularis et unicae, qua caelestis Pater ab aeterno prosecutus est praedilectam Filiam, inter omnes celsissimam: apertis nempe oculis ad maximum privilegium ei divinitus datum. Quod quidem resonat cum in verbis angeli: “Ave, Gratia-plena,... invenisti gratiam apud Deum” (Lc. 1, 28. 30) – videlicet ‘tu sola hoc gradu omnium augustissimo’ –, tum in inspirata declaratione Elisabeth: “Benedicta tu inter mulieres” (Lc. 1, 42): non solum ideo, quod Deus dignatus est illam eligere, ut Filii sui fieret Mater virginalis, sed etiam propter singularem fortemque fidem Sanctae Mariae, qua crediderat posse fieri, uti – Spiritus Sancti operante vir-tute, ideoque modo prorsus insolito atque incomprehensibili –, fieret mater simul et virgo. Qua re utique “benedicta [est ea], quae credidit fore, ut perficerentur [ea], quae dicta sunt ei a Domino” (Lc. 1, 45).

Haec sententia insuper illustratur animadversa distinctione inter rei usum et dominium. Quam explicandam Ioannes reducit ad declarationem Romani Pontificis scriptam in Corpore Iuris Canonici, ex qua illa distinctio fere inutilis quidem est relative ad temporalia, sed magni potest esse momenti in supernaturalibus, cuius generis sunt Ecclesiae sacramenta incluso matrimonio^xlv. Quod quidem imprimis ac singulariter conspicitur inter Mariam et beatum Ioseph, qui cum eam duxisset uxorem, certe quidem habuit eius corporis dominium perpetuum, tamen sine usu matrimonii^xlvi.

Res potest adumbrari exemplo quidem valde theoretico, si respiciantur humanae vitae adiuncta consueta, sed cohaerenti cum peculiari vinculo inter Mariam et Ioseph. Datur nempe imago hominis, qui iuravit se ducturum esse uxorem, postea vero vovit castitatem. Qui, cum iuxta normas canonicas simpliciter possit praeoptare maius bonum, vovens castitatem, tamen – sententia Scoti – ei videtur esse consulendum, ut pro viribus impleat verbum prius datum. Quod fieri potest, si contrahat quidem matrimonium ratum, sed ante consum-mationem eaque prorsus elongata, intret in religiosum ordinem: unde, ex natura contractus matrimonialis, habeat perpetuum domininium in corpus coniugis, nullum tamen usum ex voto castitatis. Quod re contigit inter Mariam et Ioseph, solo inverso ordine utriusque vinculi. Beata Virgo enim prius vovit castitatem, postea vero per matrimonium ratum dedit Ioseph sui corporis dominium, sed divinitus certificata numquam fore, ut ille vellet descendere ad vinculi usum^xlvii.

Aliud exemplum conspicitur in uxore, quae ob gave delictum sit canonice separata a coniuge. Haec enim mulier post sententiam latam non amisit quidem ius dominii in corpus mariti, sed privata est usu matrimonii sui. Eodem autem tempore vir eius habet ius utrumque, cum de ipso dominio nulla sit controversia, ad usum vero quos attinet, ille – ut pars offensa eaque innocens – possit iure suo cedere seu condonans uxori non adhibere ius suum de illa separanda, verum illa recepta, denuo uti matrimonio^xlviii.

Lumine igitur affulgente sancti Evangelii ac simul antiquae Traditionis, bevi asserendum est Beatam Mariam ideo assensisse ad matrimonium cum Ioseph, quod a Deo per revelationem accepisset illud castitati, quam voverat, nulli fore praeiudicio neque detrimento. Erat nim edocta per Dei revelationem, numquam esse futurum, ut Ioseph peteret matrimoniale debitum; quin etiam – peculiari hac via noverat illum perinde ac semet ipsam studere castitati illique in animo esse in ea vivere. Quod desiderium atque propositum beati Ioseph satis colligitur ex eo, quod legitur de illo in Evangeliis Matthaei et Lucae.

Conclusio

Allata solutio quaestionis de voto beatae Virginis pertinet ad longam seriem earum sententiarum, quae in theologico ambitu mediaevali merito aestimatae sunt aliquid proprium Ioannis Duns Scoti, tametsi pondere dogmatico non adaequarent eius assertiones celeberrimas de Verbi incarnatione non condicionata peccato hominis et de immaculata conceptione Mariae Virginis^xlix.

Quemadmodum tamen in illis duabus praecipuis, ita in quaestione de voto facto a Sancta Maria, conspicitur subtile ingenium beati Ioannis. Quae dos eius eminens coniuncta est cum eximio sensu realitatis, qui elucet iam ex hac regula ei singulariter cara: ‘Non sunt multiplicanda entia sine necessitate’^l. Hoc ductus principio, etiam in quaestione proposita valuit evitare multa, quae erant anxie adinventa ab aliis eo fine, ut desiderium Beatae Mariae videretur cohaerere cum more Hebraico. Sententiam de voto absoluto seu non condicionato habilissime probat imprimis argumentis biblicis, quorum axis est anxia interrogatio Virginis, cuius quidem univocum motivum intimum confirmatur atque explicatur responsione angeli.

Recte animadversum est leges omnium scientiarum formam habere simplicem, quin etiam perlucidam; quod patet, si considerentur e. g. formulae Euclidis, Isaaci Newton vel Alberti Einstein. Non aliter apparet Ioannis Duns Scoti propositio de simplici sive absoluto voto Beatae Virginis, magistraliter elongata serie condicionum legalium, quae omni cum verisimilitudine ne in mentem quidem venerunt umquam Beatae Mariae.

Non est dubium, quin Scoti sententia de voto absoluto Mariae Virginis – quam ceterum suam fecerunt nonnulli eique eminentes theologi posteriores^li – sit quidem stimulus pietatis totius populi Dei erga Matrem Salvatoris, sed imprimis emolumento est personis Deo consecratis, quae – post Dei Filium incarnatum – utique in Nazarethana Virgine merito vident principem suam magistram sive abbatissam celsumque exemplar^lii.

Quemadmodum autem ambae sententiae principales beati Ioannis explicant germina quaedam latentia in animo Sancti Patris Francisci^liii, ita assertio de voto absoluto Mariae Virginis re ipsa nititur intuitione eiusdem Patris Seraphici. Qui perlibenter eam salutabat dicens: “Ave Domina, sancta Regina, sancta Dei Genetrix Maria, quae es virgo ecclesia facta, et electa a sanctissimo Patre de caelo; quam [is] consecravit cum dilecto Filio suo et Spiritu Sancto Paraclito; in qua fuit et est omnis plenitudo gratiae et omne bonum”^liv. Ad sanctam Claram vero eiusque sorores in claustro ad sanctum Damianum ita locutus in sua ‘Ultima voluntate’: “Ego frater Franciscus parvulus volo sequi vitam et paupertatem altissimi Domini nostri Iesu Christi et eius Sanctissimae Matris, et perseverare in ea usque in finem; et rogo vos, dominas meas, et consilium do vobis, ut in ista sanctissima vita et paupertate semper vivatis”^lv.

Solutioni, quam probat Ioannes Duns Scotus fidem facit eius vita religiosa in Ordine sancti Francisci, quae consistit non solum in quadam accomodata seu generica sequela Domini Iesu Christi, sed in accuratissimo ac litterali ‘sequi eius vestigia’^lvi, quo melius respondeatur ad Dei amorem^lvii. Haec autem dilectio erga fratrem Ioannem hac in parte semet expressit eo, quod – relative ad castam vitam Franciscanam et quamlibet aliam vitam consecratam “propter regnum caelorum” (Mt. 19, 12) – non omnes capiunt verbum istud, sed hois dedotai – ei, quibus datum est” (Mt. 19, 11). Re quidem vera Pater clementissimus “non fecit taliter omni nationi, et iudicia sua non manifestavit eis” (Ps. 147, 20).

Cum in Christi Ecclesia catholica, tum Latina tum orientali, semper ordo virginum et monachorum adminiculo fuit Christianis iunctis matrimonio in eorum fidelitate serene praestanda, videtur probe asserendum Ioannis Duns Scoti sententiam de voto Deiparae Virginis enixe hortari coniuges catholicos ad colendum eorum castum fecundumque connubium. Imprimis vero personae, quae – ut Sancta Virgo – absolute voverunt Deo castitatem, incitantur, ut gratias agant Domino Iesu Christo, qui illas confortavit ac fideles existimavit, ponens in suo comitatu proximo^lviii, ubi praeeunte Beata Maria, cordialiter contemplantes vel minima particularia vitae Christi in terra^lix, Dominum Iesum sequantur “quocumque iverit”^lx.

Catherine Gauchon Artiste peintre

LITTERAE PASTORALES PAULI

PERSONA ‘SUSTENTAT’ NATURAM - De profectu Christologiae operâ Ioannis Duns Scoti

THEOLOGICA INTROSPECTIO BEATI IOANNIS DUNS SCOTI, DOCTORIS SUBTILIS ATQUE MARIANI

DE ACTIVA INDOLE MATERNITATIS SECUNDUM BEATUM IOANNEM DUNS SCOTUM

DE AUGUSTINIANO OPERE IOANNIS DUNS SCOTI

Subnotationes fient
ante finem Septembris.