Non multis mensibus antequam per declarationem temporibus modernis inauditam summo muneri suo renuntiaret, Benedictus sextus decimus pontifex, quippe qui –uti firme opinor– rem cordi valde haberet, litteras apostolicas motu proprio dedit quae verbis “Latina Lingua” incipiunt. Quod scriptum, ut initialia verba suggerunt, de antiquo sermone Romano deque studio et usu eius agit, quem inde a tempore Pii decimi papae haud pauca proximo saeculo pontificia conciliariaqua documenta tractaverant.

Nunc decimus transactus est annus a die quo, cum memoria recoleretur Sancti Leonis Magni, litterae pontificiae quarum modo mentionem feci foras datae sunt, quibus quidem Pontificia Academia Latinitatis ad linguae Latinae cultum promovendum est statuta Opusque Fundatum, cui nomen “Latinitas” fuerat, simul abolitum; ipsa autem Academia, cum munus commentarios periodicos –qui item “Latinitas” inscribuntur– edendi velut hereditate ab Opere Fundato acciperet, in ipsa Curia Romana Pontificio Consilio de Cultura subiecta est. Quinquagesimum autem anniversarium anno bismillesimo duodecimo memorabatur constitutionis apostolicae “Veterum Sapientia”, qua papa Ioannes vicesimus tertius notitiam vivumque sermonis Latini usum in pristinum statum apud clerum fortiter restaurare tentaverat. Constitutio “Veterum Sapientia” cito tempestate mutata prope evanuit ac difficile etiam reperiri poterat, tamquam numquam scripta esset. Cui rei contradicere conatus est Paulus VI, Ioannis XXIII decessor, Pontificium Institutum Altioris Latinitatis necnon Opus Fundatum, de quo supra dixi, condendo, quasi tributum consolatorium constitutioni apostolicae “Veterum Sapientia” pro paene omnimoda oblivione, quam passa erat, offerre vellet; quod rapido Latinitatis in seminariis decremento obsistere sane nequiit. Nam ante Concilium Vaticanum secundum, et aliquamdiu post eandem synodum habitam, sacri tirones atque novelli sacerdotes dissertationes suas, inter alia, Latine scribere solebant; decennio autem saeculi octavo talis consuetudo subito obsolevit. “Lingua franca” clericorum catholicorum vanescere coepit, neque iam fiebat ut presbyter Indus (nihil nisi exemplum allego) cum diacono Iaponiensi Latine confabularetur, cum immo hoc optandum esset, ut quivis Christifidelis Latinae linguae gnarus cuivis sacerdoti in qualibet mundi parte peccata sua Latine confiteri posset ad absolutionem accipiendam.

Nonnullis in terris perrexit sermo Latinus in lyceis doceri, in Italia potissimum, ita ut tertia ferme ibi puerorum pars aliquatenus litteris Latinis adhuc imbueretur, etsi perpauci ex eis futuri erant Latinistae. Ex tali quamvis imperfecta institutione nonnumquam accidit ut huiusmodi discentes in artis suae professione iam adulti inter ceteros excellerent; quod factum est Ioannae Chirri, diurnariae Romanae, quae notitiam prima de ministerii abdicatione a Benedicto XVI die undecimo mensis Februarii, anno quidem bismillesimo tertio decimo, Latine nuntiata toti orbi valuit trepidans afferre.

Ecclesia ad Latinitatem fovendam constituta sane non est; sermonis Latini tamen cognitio ad evangelizationem multum confert ob innumera scripta Latina ad Christi religionem pertinentia et consuetudinem liturgicam plurisaecularem. Maximi est quidem momenti ut litteris Latinis clerus instituatur, sed laici quoque, quasi humiles operarii in vinea Domini laborantes (sicut se Benedictus XVI, cum primum in Vaticano Christifidelibus congregatis papa apparuisset, appellavit) sacrorum alumnos possunt linguam Latinam docere, potissimum si clerici idonei desint, intellegentiam librorum Latinorum promovere, in consociationes Latinas catholicas adscisci, et in primis, a qua ferme haec incepit oratio, Pontificiae Academiae Latinitatis, ad secretarii Status aut Academiae praesidis nutum, sodales fieri. Oportet et antiqua opera Latine (ut Hebraice, Syriace, Graece, Coptice, Aethiopice aliisque linguis) exarata in hodiernos sermones convertere Asiaticos, Africanos, Oceanienses, sicut et Europenses, aut interpretationes temporibus nostris aptiores in veterum locum substituere. Ceterum cultus humanos quoque qui non ab Europa originem trahant litterae apostolicae verbis “Latina Lingua” incipientes quamquam leviter attingunt: “Sed contra, in nostro ipso orbe, in quo scientia ac technologia praecipuum obtinent locum, renovatum culturae et linguae Latinae studium invenitur, non illis in Continentibus dumtaxat quae proprias culturales radices in patrimonio Graeco et Romano habent. [...] ad iuvenes inquisitoresque etiam attinet, qui ex diversissimis Nationibus et traditionibus proveniunt”. Utinam ex illis orbis partibus in quibus sermo Latinus pro re exotica facilius duci potest nova de Latinitate alenda spes proveniat! Nostris vero in terris, praesertim in Italia, damnum factum est –ut Ivanus Dionigi, Pontificiae Academiae Latinitatis praeses, olim dixit– cum lingua Latina dexteris partibus sociaretur et pro sermone fascismi iuvenumque opulentiore genere natorum haberetur, nec pro hereditate omnium culturali; ita ut non ab illitteratis Manzonianae memoriae solis voces Latinae riderentur, sed etiam ab hominibus diu in rerum naturalium vel socialium ac psychologicarum quoque studiis versatis.

Prae magno Ioannis XXIII consilio Benedicti XVI inceptum omnino pallet; est tamen id quod ad linguam Latinam provehendam his nostris temporibus facere licuit. Novus Pontificiae Academiae Latinitatis praeses ex Statuto mox erit a summo pontifice nominandus, cum Ivanus Dionigi duo iam quinum annorum mandata expleverit. Speramus quidem fore ut verae Romani sermonis notitiae praeses novus faveat, quod hodie in celebratissimis Latinarum litterarum quoque cultoribus non semper invenitur.

Scripsit Marcus Flavius Asiaticus

---