DE IOANNE BAPTISTA DELLA PORTA, QUI ABHINC QUADRINGENTOS ANNOS MORTUUS EST

Ioannes Baptista Della Porta, vir doctissimus Neapolitanus, multa opera de variis rebus conscripsit, quorum index tam amplus est, ut tantum de gravioribus mentio facere liceat. Singularis vir is fuit, utpote qui iam adulescens e multis naturae condicionibus adlectus sit et in earum studio naviter incubuerit. In universitate Neapolitana auditor fuit Donati Antonii Altomare, medici tunc praestantissimi.

Anno 1563, nondum triginta annos natus, opus edidit c. t. 'De occultis litterarum notis libri IV', statim etiam peregre divulgatum quia viris proceribus cordi erat nuntios mittere quodammodo secretos, id est ita conscriptos, ut nuntiorum typi facile interpretarentur tantum ab homine, cui epistula missa esset. In huius operis praefatione scribit Della Porta se non sine aliquorum invidia illud argumentum "a nemine hactenus pertentatum" suscepisse tractandum additque (in libri secundi capite primo) cum alia tum haec: "Furtivis literarum notis animi sensa ita occultamus, ut huiusmodi scriptum nemini nisi amico, cui res nostras percipi volumus, facile cognoscatur. Huius vero artificii tria potissimum sunt genera: ordo, figura, potestas; quare alia scribendi ratio ordinis permutatione obscuratur, ut si 'Roma' pro eo, quod est 'amor', scribatur". Atque in secundo libri tertii capite legitur sententia non inepta haec: "Diversis modis omnes loquuntur et scriptum contexunt...Quare non parum expediet scribentis ingenium cognosci, ut facilius eruditus an inconditus scripti sensus sit intellegatur". Ab hoc viro postea 'Academia secretorum naturae' condita est eo consilio, ut illius sodalitatis participes nova inventa scientifica illustrarent. Opus autem huius viri maius inscribitur 'Magiae naturalis sive de miraculis rerum naturalium'. Cuius quidem operis prima editio (a. 1584) adeo postea ampliata est, ut anno 1591 Francofurti in lucem prodierit titulo instructa hoc: 'Magiae naturalis libri viginti, in quibus scientiarum naturalium divitiae et deliciae demonstrantur'. Quo e titulo patet huic viro propositum fuisse singulas et penitiores multarum rerum proprietates investigare. Neque minoris momenti est opus Neapoli a. 1603 editum, quod 'Coelestis Physiognomonia' inscribitur et in sex libros dispertitur et eo praecipue consilio scriptor composuit, ne ecclesiastici inquisitores eum magicarum artium fautorem et praeconem esse putarent. Et quam is ab astrologorum opinionibus discrepaverit, etiam ex aliis eiusdem operis locis apparet, veluti e libri tertii capite quarto, quo verba continentur haec: "Formam et mores quos astrologi ex copulatione duorum planetarum proficisci dicunt, nos dicemus ex copulatis qualitatibus, scilicet ex humiditate et caliditate cum aliis qualitatibus proficisci". Hac nostra quoque aetate, quoniam nuntiis paene innumeris cottidie obruimur, technicae artes quaedam identidem excogitantur ad memoriam fovendam aptiores, ut quidam putant. Ceterum ipsa cognoscendi atque intellegendi facultas parvi est momenti nisi memoriae auxilio adiuvetur ac servetur; nam "nil disces, nisi memoria tibi retinet id, quod cognoveris", ut ait Dantes Alagherius.

Alia minimeque spernenda opera scripsit Della Porta, quorum aliqua etiamnunc inedita manent. Alicuius momenti est etiam liber 'De telescopio' inscriptus, quo is demonstravit illud instrumetum a se ipso, non a Galilaeo, inventum et fabricatum esse. Disceptatio igitur orta est Galilaeianos inter et Portianos discipulos; hunc tamen illius instrumenti quodammodo patrem fuisse adserunt omnes fere viri docti. Chemicarum physicarumque rerum praesidiis non mediocriter instructus, anno 1608 Ioannes Baptista 'Novem de distillatione libros' edidit notitiis quoque medicis refertos, sicut e verbis patet his: "Lignum ex nova Hispania advectum patrio nomine Guaiacum dictum, unicum et praecipuum est ad tenuissimae luis venereae grassantis remedium [...] Hoc ulcera depascentia sanat. Aliquando morbi furor in artus saevit et ossa, ut nullo, nisi huic ligno cedat medicamento" (e capite secundo libri sexti). Postremum opus, quod 'De aeris transmutationibus' inscribitur et verus tractatus meteorologicus aestimari potest, Friderico Cesi, conditori 'Academiae Lynceorum', dicavit Ioannes Baptista Della Porta, qui die 4 Febr. 1615 paene octogenarius, Neapoli, qua in urbe vel prope ipsam natus erat, domo Cynthiae, filiae amatissimae, supremum effudit spiritum.

Scripsit Victorius Ciarrocchi