De Ulixe Aldrovandi

Inter viros doctos, qui in rerum naturalium studium incubuerunt, memoratu dignus est Ulixes Aldrovandi, philosophus et medicus, (MDXXII-MDCV) cuius 'opera omnia'- praeter herbarum collectionem sive 'herbarium', quod multos in libros dispertitum circiter quattuor milia plantarum complectitur- quattuordecim voluminibus <in folio> continentur. Quo clarius pateat quanto labore et quam penitiore mentis acumine Aldrovandi maxime secreta naturae, sed etiam alias res vitaeque condiciones sit perscrutatus, en brevior librorum quorundam ab hoc viro scriptorum index: 1) "Methodi variae de fossilibus, plantis, animalibus"; 2) "De vinorum varietate et natura annotationes"; 3) "De scientiarum et artium origine"; 4) "De exanthematibus seu petechiis libellus"; 5) "Stephanologiae seu de coronis historiae libri duo, ubi non tantum de earum diversitate et materia agitur, verum etiam de earundem usu, utilitate et origine: opus iucundum et utilissimum omnibus naturae scrutatoribus, in quo multa poetarum tam Graecorum quam Latinorum clare enucleantur"; 6) "Quaestiones logicae et physicae variae"; 7) "De taurobolio et criobolio"; 8) "De mensarum differentiis et triclinio libellus"; 9) "Orationum variarum volumen in laudem eorum, qui in collegio nostro philosophorum et medicorum, dum ipse fungerer munere vicearchidiaconi, promoti sunt"; 10) "Animadversiones supra picturas monstrificas et prodigiosas".

Perfecto logicae et iuris et medicinae studiorum curriculo, per aliquot annos Bononiae, qua in urbe anno MDXXII Aldrovandi natus est, philosophiam docuit; postea medicinam sive, ut id temporis dicebatur, 'materiam medicam': qua in locutione etiam id subaudiendum, quod hac nostra aetate ad medicamentorum doctrinam spectat. Nam et "Antidotarium Bononiense" composuit, quod, si remedia ad morbos pellendos apta, quae hoc opere commendantur, modernos lectores ad risum moveant, per non pauca tamen decennia haud immerito etiam peregre est valde aestimatum.

Usque ad extremam aetatem ille naviter omnia collegit, quae ad varias res naturales melius cognoscendas iuvarent. Vestigia secutus Lucae Ghini (MCDXC-MDLVI), quem botanicae disciplinae magistrum habuit semperque coluit, et Aldrovandi 'hortum botanicum' condidit nec non Museum quoddam, quo animalia, plantae, metalla varii generis adservarentur. Ad haec omnia visenda plerique viri docti, non solum Itali, itinera Bononiam facere solebant, quia "tunc nihil simile tota in Europa inveniri poterat" (Richardus Palmer, historicus Britannus, in opere "Lexicon biographicum historiae medicinae et scientiarum naturalium"
inscripto; Franco Maria Ricci, Milano, 1985, vol. I, p. 27).

Audiendus autem est Ulixes ipse, qui in 'Praefatione ad lectorem' operi magno c. t. "Ornithologiae hoc est de avibus historiae libri XII" praemissa (Bononiae, A. MDCLXXXI; multa enim 'Aldrovandiana' opera edenda curarunt Ulixis discipuli nec pauca exstant nondum edita), inter alia scripsit et haec: "Cum perpetua planeque immutabili naturae lege ita comparatum sit, Candide Lector, ut nihil nasceretur immortale, suoque cuncta, quae in hoc haemisphaerio ortum aliquando habuissent, exitio essent obnoxia, fieri profecto non potuit, ut quantumvis insignia doctissimorum hominum monumenta, non eidem interitus necessitati subiacerent (...) Quapropter statim, ut studia humaniora degustaverim, cum septem continuos annos iuri civili ac canonico totum me dedissem tantosque in eo progressus fecissem, ut me quilibet ad insignia supremi eius gradus accipienda hortaretur; tamen gustatis philosophiae primordiis, logica scilicet, tanto philosophici studii amore exarsi, ut invitis, meque acriter increpantibus amicis, iurisprudentiae valedixerim eique philosophiam praetulerim (...) Hoc unum tantum ab aequis laboris mei iudicibus puto, ut quod minus videbitur illis probandum, aestimata rei totius difficultate, lenius et placidius reiciant absque contentionis et conviciorum acerbitate (...)". Qui vir discipulis, quorum haud paucos dilexit, exemplo fuit; multos aetatis illius viros doctos convenit; iuvenis cum esset et Lutheri doctrinis benevolus, Romam iter facere coactus est, ut haeresis crimen dilueret; in omnibus rebus investigandis methodum illam sequi contendit, quam ipse 'experientiam' appellare solebat. Ulixes Aldrovandi, curiositati Ulixeae haud impar, die quarto m. Mai. a. MDCV Bononiae mortuus est.

Scripsit Victorius Ciarrocchi Italus Pisaurensis