Ante MCM annos obiit in Cilicia Marcus Ulpius Nerva Traianus, qui imperium
maxime expandit, optime administravit ac leges tulit adeo ut deliciae
gentium ob suis virtutibus diceretur. Immo, eo mortuo, qui successerunt hac
sententia salutati sunt : “Felicior Augusto, melior Traiano!” Post eius
imperium felix aetas usque ad Antoninos perrexit. Transactis Neronis et
Domitiani annis vi permixtis imperator Nerva medius inter senatum et
exercitum per biennium gubernaculum rei publicae magna moderatione rexit
donec primum principem adoctivum merito elegit. Ex gente Ulpia, antiqua
Itala origine, in Hispania Baetica natus anno quinquagesimo tertio p.Ch.n.,
ad rem publicam accessit inter omnes militia praestans . Pergratus
militibus dominatum temperavit, cum consilium principis creavisset quocum
de rebus maximi momenti deliberaret. Valde mercaturam fovit in Mari Nostro,
portibus et viis refectis; Urbem exornavit monumentorum magnificentia:
satis est forum et thermas memorare, praeter clarissimam columnam qua per
imagines res Dacica narratur. Nam quis ignorat Traianum Daciam subegisse?
Si autem historiae oblitus es, insigne monumentum, summo artificio factum,
in taenia caelata ac tortuosa, id ante oculos perpetuo ponit.
Quamquam paganus etiam a Christianis ut iustitiae exemplar traditus est.
Fabula narrat quendam viduam pro filio occiso ab imperatore ad bellum
profecturo petiisse ut iudicium redderetur ; se ipsam exauditurum post
reditum illum promisisse , sed propter assiduas flagitationes, sibi
persuasum esse ut discessum differret ac munus ius dicendi expleret.
Benignitas Traiani in Media Aetate clarissima mansit adeo ut ipse Dante
poeta hoc factum descripserit in Purgatorio, quin etiam imperatorem in
Paradiso inter animas iustas posuerit , cum, sicut narratum est, precibus
Sancti Gregorii Magni, poenis infernalibus solutus esset.
Verisimile est hanc opinionem exortam a tolerantia adversus Christianos,
quae colligi potest ab epistula Plinii Iunioris ad Traianum (Epistularum X,
96): C. PLINIUS TRAIANO IMPERATORI Sollemne est mihi, domine, omnia de
quibus dubito ad te referre. Quis enim potest melius vel cunctationem meam
regere vel ignorantiam instruere? Cognitionibus de Christianis interfui
numquam: ideo nescio quid et quatenus aut puniri soleat aut quaeri. Nec
mediocriter haesitavi, sitne aliquod discrimen aetatum, an quamlibet teneri
nihil a robustioribus differant; detur paenitentiae venia, an ei, qui
omnino Christianus fuit, desisse non prosit; nomen ipsum, si flagitiis
careat, an flagitia cohaerentia nomini puniantur. Interim, iis
qui ad me tamquam Christiani deferebantur, hunc sum secutus modum.
Interrogavi ipsos an essent Christiani. Confitentes iterum ac tertio
interrogavi supplicium minatus; perseverantes duci iussi. Neque enim
dubitabam, qualecumque esset quod faterentur, pertinaciam certe et
inflexibilem obstinationem debere puniri. Fuerunt alii similis amentiae,
quos, quia cives Romani erant, adnotavi in urbem remittendos. (…) Breviter
respondit princeps (Epistularum X, 97): TRAIANUS PLINIO Actum quem
debuisti, mi Secunde, in excutiendis causis eorum, qui Christiani ad te
delati fuerant, secutus es. Neque enim in universum aliquid, quod quasi
certam formam habeat, constitui potest. Conquirendi non sunt; si deferantur
et arguantur, puniendi sunt, ita tamen ut, qui negaverit se Christianum
esse idque re ipsa manifestum fecerit, id est supplicando dis nostris,
quamvis suspectus in praeteritum, veniam ex paenitentia impetret. Sine
auctore vero propositi libelli nullo crimine locum habere
debent. Nam et pessimi exempli nec nostri saeculi est.
Scripsit Lydia Ariminensis
