METEORA Mauri Pisini

Maurus Pisini, cuius multa scripta, sive quae oratione soluta ipse composuerit sive quae numeris adstrinxerit, nonnullos abhinc annos praesertim in commentariis quibus Latinitas nomen vulgari solent, nuper librum edendum curavit lectu vere dignum. Optime scribere solet Maurus prosa oratione; se ipsum autem superat, ut ita dicam, quotiens in carminibus pangendis versatur. Quare haud dubie hic liber, quo tria et quinquaginta carmina variis metris ficta continentur tres in classes commode digesta, non modo a viris doctis et poeseos peritis, verum etiam ab hominibus linguae Latinae minus peritioribus non sine iucundo emolumento legi possint, quia unumquodque carmen vel a Mauro ipso vel a Clara Savini in linquam Italicam diligenti elegantia et perspicuitate conversum, et explanationibus Italicis est locupletatum a Nicolao Scapecchi exaratis. Atque in praefatione Marius Geymonat non immerito auctorem libri laudat, quia in hoc Latinae poeseos florilegio levia et gravia tam bene describuntur, ut omnes res vel primo aspectu intricatiores, facilius postea, translatione Italica adiuvante, penitus intellegantur. Haec igitur carmina multas rerum imagines et auctoris ipsius cogitata mirum in modum ostendunt. Gratum igitur lectoribus lectricibusque erit nonnullos versus ex hoc libro excerptos proponere. Carmen Fuga inscriptum (p. 38) aperitur et clauditur versibus his:

Nil mortale oculis vides,

sed vis prorsus imagines

quas spargunt in aquis lari,

vel nobis mare liberat

tum, sol hic trepidum movet caelum...

sic, vita umbra alitur mea

nec frenat rapidum exodum

annorum, stria debilis

nubis me trahit in metum.

Horum versuum pura simplicitas narivusque candor illud efficiunt, ut caeli marisque vices, quae totam rerum naturam quodammodo complecti videntur, cum ineluctabili annorum fuga aetatumque mobilitate mirum in modum coniungantur. Nec minus admiratione dignum est carmen Rutilius Namatianus inscriptum (pp. 62-77) et quinque in partem dispertitum (Solitudo, Domus, Profectio, Maeror, Iter), quo Maurus varios ac multiplices animi sensus pulchris interdum illustrat coloribus, saepius tamen fuscis et maestis affabre utitur. Nam,

Pone striam volucris, nulla sine lance, dolosos

mens renovat spasmos, quibus atra insculpere vellet

visa maris, nox ipsa quid est?: vox arida pugnat

cum lacrimis, arcet fletum, suspiria frenat.

Longum est singula carmina, tamquam pictas tabulas, in suo lumine collocare; sed in multis carminibus, quae statim nullo fere nexu inter sese iuncta esse videantur, attentius consideratis, mirabilis quaedam cohaerentia eademque visio vitae, ut ita dicam, facile perspicitur, sicut, ni fallor, patet ex infra relatis carminis Naufragium inscripti (p. 104, vv. 1-6) versibus his:

Vox it quo dolor est nec satis est amor

qui me culpat iners ante oculos tuos,

dum quaeris trepidis nempe silentiis

insontes hominum per tenebras choros

ac linquis rapido vulnere saeculum

cui nox, pausa animi, macerat hostias [...].

Quod carmen in memoriam Angeli Scapecchi, auxiliaris episcopi Arretini, panxit auctor; qui eadem humanitate praeditus magistros quosdam illustres memoravit suos, quorum fuit et Carolus Egger, cultor Latinitatis eximius et commentariorum Latinitas multos annos moderator optimus. E linguae Latinae fonte, sane ampliore quam plerique vel docti viri credant, multos flores delibare et carpere non verecundatus est Maurus eosdemque proprio peculiarique colore tinctos prompsit ad quaelibet significanda. Quod si quis emunctae naris iudex significationem vocabuli cuiuslibet paululum immutatam reprehenderit, eum hortari velim, ut Aemilii Springhetti perlegat haec: "Non ideo mutatur ex integro verborum vis, non corrumpitur; sed fere ditatur amplectendo alias etiam res vel novas vel parum ab antiquis mutatas, at semper illis alilqua ratione affines" (Institutiones stili Latini, Romae, 1954, p. 81). Omnibus denique imaginibus poeticis ab auctore adhibitis plane respondere videtur ea proprietas et elegantia, qua varias res exornari oportebat. Atque in his Mauri Pisini carminibus, qui feliciter verbis rarioribus interdum utitur - v. g. liturat (p. 24), stigmat (p.46), trua (p. 58), sed lentiscus et vox Italica, quae est vilucchio (p. 104) inter sese non bene congruunt - nihil invenitur, quod praeceptivo sive didascalico generi poetico indulgeat. E contrario permultae sententiae memoratu sunt dignae, non modo quia purae ac fluidae idcircoque ad Latine colloquendum utiles, sed etiam quia ipsae illud, ni fallor, grave aliorum poetarum iudicium confirmare videntur, scilicet hominum vitam parum differre a diuturno certamine, seu a pace semper umbris plena.

Maurus Pisini, Meteora (Stelle brevi), Teti editore, Roma, 2008, pp. 134.

Symbola Victorii Ciarrocchi primum ab actis "Latinitas" divulgata erat.

Scripsit Victorius Ciarrocchi