Ex historiā vitae divi Adalberti patroni Poloniae, episcopi Prussorum orientalium [1] tamquam patris unitatis Europae spiritualis

[Scriptiuncula critica iuxta fontes]

Fuit quidam locus in partibus Germaniae, dives opibus, praepotens armis ferro-cibusque viris, qui a incolis Sclavonia [2] cognomine dicebatur. In illis finibus, ubi christiana religio pulcherrima florebat, erat vir Slavnic [3] nomine, potens in honore, perrarus civis. Vir ille accepit uxorem Servilaudiam [4] dignam genere suo et ipsam honestis moribus plenam. Sancta erat moribus, sancta sermonibus, fortis in ieiunio, familiaris Deo in oratione. Slavnic et Servilaudia filium generaverunt, quem anno 956^o natum renatumque fidei sacramento Woytech [5] iuxta illorum linguam [i.e. Bohemicam] vocabant. Itaque natus est purpureus flos Bohemicis terris [6], maior filius ex parentibus magnis. Qui cum intra plenilunium sensibilis pueritiae venisset rudesque linguae meatūs ad loquelam extendisset, primis elementis ludi inficientibus presbyterorum [7] deditur in manūs. Proinde pro discendis liberalibus studiis a patre ad archi-episcopum Adalbertum [8] misus est. Archiepiscopus ille puerum suscipiens, dans ei confirmationem et suo nomine Adalbertum appellans adscripsit scholis. Annos ter ternos arena studii palaestram exercebat ingenii et, magistro [9] eius ad aulam regis translato, innovato nomine (Adalberti) repatriavit.

Interea Bohemiae provinciae episcopus [10] mortuus est. Postea vero non longe ab urbe Pragā conventus est factus, quō in novum pontificem venerabilis Adalbertus elegitur. Primum novus pontifex magno gaudio civium episcopalem cathedram Pragensem obsidebat, sed suum ministerium pastorale prospere sequi nequebat, quia populus dies festos confusā religione observaret et divinis legibus adversum iret. Propterea Pragam relinquere consilium cepit [11], cum episcopalis vim gubernationis amittere timeret; et Romam emigratus statum monachatum primum coenobio Sⁱ Benedicti Montis Casini, deinde Sⁱ Michaelis et denique S^orum Bonifatii et Alexii subiit. Quinquennio pleno miles Christi illo in monasterio manebat [12], cum aliquo die legatio Pragensis cum petitone advenit, ut Pragam rediret. Ita facto sanctus praesul brevis temporis spatium animas civum Pragensium pascens ab eisdem refutatus est [13]. Et revertit denuo Romam in suum monasterium, sed in eo non longe commorabatur, cum iussu Gregoris Pp. Vⁱ Pragam revertendum esset. Ac primo caesarem Ottonem III^um suum ‹dilectum sodalem› Mogun-tiae obiit, postea viam Pragam initus nuntium de rebus novis et malis in Bohemiā factis perterribilem comperit, ut omnis gens Slavnicorum a Boleslao II^o ‹Bohemo› trucideretur. Metu complexus vitae suae consilium mutavit et Hungariam devertit, ubi paululum temporis manens illinc Poloniam invadit. Ac heros Dei Polonorum ducis Boleslaui [14] hospitium amicialiter accepit eius auxilium ad animas Prussorum [15] querendas et vomere Dei incultas gentes scindendas petivit. Eius desiderio dux satisfecit et ei navem ad terram incultam navigandam in usum tradidit. Ipse adiit urbem Gedaniam [16], ibi homi-num multas catervas baptizabat, porro mare Baltico ad paruum locum [17] se traiecit, ubi Prussorum gens ut scelesta sic infesta habitabat. Non multos dies homines rudes ad fidem convertendos ei oportuit.

Nam aliquo die ibi barbari impetu fero missio-nario capto ligato (tamquam eius duobus confratribus Gaudentio et Benedicto [18]) et ad montis super-cilium ducto septem lanceis eius viscera foraverunt. Ingens Sicco sacerdos idolorum dux coniuratae cohortis fuit, qui prosiliens e furibundo agmine ingens iaculum movens primum vulnus faciens eius penetralia cordis transfixit [19].

Post gloriosi Adalberti mortem membra eius bar-bari reverenter custodiebant scienetes sibi magnam pecuniam pro reliquiis illis a Christianis solvendam, et denique principi christianissimo magno Boleslauo ea vendiderunt. Idem, ne forte aliquo sinistro bello-rum eventu tantum thesaurum perderet, sacras reliquias Gnesnam [20] transferre iussit, quae illinc a. 1039^o Pragam ablatae sunt, ubi usque ad hodiernam diem exstant.

Adalbertus iam a. 999^o canonizatus est.

[1] Prussorum orientalium populus fuit una de gentibus quibusdam Balticis, itaque cum Germanis tribubus non cognatus, ut nonnulla scripta quaedam gravia suggerunt; cf. libellus Der heilige Adalbert. Apostel der Preußen [Sanctus Adlabertus apostolus Prussorum], in serie Veritas et testimonium editus, Hildesiae 1961, cuius in proemio legitur: Adalbertus erat "martyr [gentium] litorum Balticorum Germanorum"!

[2] S(c)lavoniae nomen tunc omnes gentes Slavas nominabat; hīc S(c)lavonia Bohemiam significat.

[3] Slavnic (textu orig.: Zlavnic), pater Woytech’ Slavnicorum gens cum domo regiali Saxoniae consanguinea erat.

[4] Bohem. Střežislava; Polon. Strzeżysława: střežit/strzec servire, custodire; slava/sława laus; verbum "Servilaudia" originaliter non exstat!

[5] Nomen Woytech in Slavicae linguae usu consolatio appellatur exercitūs; textu orig.: Woychec (hoc nomen tempore hodierno Bohem. “Vojtěch”, Polon. "Wojciech" scribitur).

[6] Woytech verisimiliter in Lubatiā (“Annalibus Gradicensibus-Opatovicensibus" nomen ‹Lubac› traditur; Bohem. Libice) apud Pragam natus est.

[7] Eius mentor primarius fuit monachus nomine Radla.

[8] Adalbertus primo ordinis Sⁱ Benedicti Treveris (sive Augustae Treverorum) fuit, deinde episcopus Russorum et postremo archiepiscopus Parthenopolitanus (968–981): "Praeerat autem [ille vir] sacrae urbi, quae Latine Virginum Civitas, Graece Parthenopolis vocatur"; Theod. Magdeburg; Sorab. (i.e. in linguā Slavorum ibi olim cohabitantium): Dźěwin.

[9] Ipso tempore fuit magister scholarum Astricus (Theod. Otrik), illustrissimus quidam philosophus et monachus ordinis Sⁱ Benedicti; eius schola "Parthenonopolitanus Cicero" nuncupabatur. Ille educationis locus ad missionarios excolendos et in Europam borealem orientalemque mittendos conceptus quondam celeberrimus fuit.

[10] A. 982^o primus episcopus Pragensis Thietmarus (ab a. 973^o) vitā defunctus est.

[11] Verisimiliter a. 988^o.

[12] Ab a. 988^o ad 992^um.

[13] A. 995^o Adalbertus ultime Pragam reliquit.

[14] Agitur de Boleslauo Forti (992–1025), primo rege Poloniae; textu orig.: Bolizlavus.

Verbum ‹polonus› atque ‹polanus› valet pro agricultore; in linguā Polonā verbum ‹pole” significat agerem; itaque Polanie (‹agricultores› vel generaliter homines ad agerem spectantes) quondam potentissima gens Slavorum illā in terrā vixerunt, a quo nomine civitas Polonia nominata est.

[15] Textu orig.: Pruzorum / Prutenorum.

[16] Polon. Gdańsk; Theod. Danzig; textu orig.: Gyddanyzc.

[17] In praesenti prope civitatem Elbinga; Polon. Elbląg; Lith. Elbingas; Theod. Elbing.

[18] Gaudentius, frater nativus Adalberti, nomine originali Radim (etymon "rad" libens, gaudens); Benedictus nomine originali Bogussa (etymon ‹bóg› vel ‹boh" deus, ‹-ssa› forma abbreviationis vocis ‹slava›/‹sława› laus).

[19] Id factum est circiter die 23^o m. Apr. a. 997ⁱ; confratres Adalberti impetum illum superstites fuerunt.

[20] Civitas Gnesnensis tum munitissima arx decem metra alto aggere circumdata fuit, tamquam Poloniae primum caput principale et ab a. 1025^o regale.

 

1. Ioannes Canaparius: Sancti Adalberti Pragensis episcopi. Vita prior (a. 998–999 scripta)
2. Bruno Querfurtensis: Sancti Adalberti Pragensis episcopi et martyris. Vita altera (brevis post a. 1000^um confecta)
3. Benedictinus quidam Germanus nomine innotus: Passio sancti Adalperti martyris (saec. XI^o scripta)
4. Fabula sanctoadalbertana intitulata, quae incipit verbis: Tempore illo… (saec. XII^o composita)

Scripsit Adalbertus M. Lodziensis