Latrunculorum ludus (Hispanice ajedrez seu escaques) est nobilis inter duas personas ludendi ratio, quarum sexdecim scrupulos habet unaquaeque in alveo, quattuor et sexaginta tessellis distincto, ad aciei modum disponendos. Hi autem scrupuli specie inter se differunt atque numero, hac nempre duabus partibus ratione: unus rex et una regina, duo moriones, duo equi, duae turres, octo pedites. Alterutrius lusoris scrupuli colore distinguuntur ; et qui sunt diversae speciei per alveum aliter et aliter progrediuntur. Ille metam in huiuscemodi ludo contingit, qui, certis adversarii scrupulis aucupatis atque ceteris ligatis, campum ad usque regem rite custoditum aperit, eumque ad incitas tandem redigit.

1 Rex Rey

2 Regina Reina

3 Morio Alfil

4 Equus Caballo

5 Turris Torre, Roque

6 Pedes Peón

7-8 Tessellae Escaques, Casillas

9 Alveus, Fori Tablero

Latrunculorum ludus antiquis erat quidem notus, quamquam ab hodierna ratione ludendi differebat. De eo Forcellinius: "Ludus valde similis ei, quem Itali dicunt scacchi. Triginta duo erant calculi bicolores, fere autem sexdecim albi, ac totidem nigri vel rubei: disponebantur in tabula lusoria hinc atque inde in duas turmas divisi, suisque regionibus lineisque conclusi, movebanturque multa arte, ne circumvenire alter alterum posset. Si qui calculis incomitatis a duobus aliis circumveniretur, vinci dicebatur et capi ; si duo simul contra leges ludi moti loco fuissent, capi quidem ab uno adversario non poterant sed ligari, hoc est, ita concludi, ut exire loco non amplius possent, fierentque lusori inutiles, dicebanturque calculi inciti, ex quo natum proverbium "ad incitas redigi"".

Omnibus aliis Romani praeferebant ludos circenses, utpote quibus suo ipsorum ingenio magis indulgerent. Attamen, haud plures illis sociales ludi defuerunt, quorum in numero sunt: alea, talus, trochus, sphaeristerium... et praeprimis pila quae iuxta magnitudinem et usum dicebatur: follis, harpastum, paganica, trigon... Ut nonnullos apud nostrates in usu ludos Latine reddere queas, nomenclaturam antiquioribus ludis aptatam tibi tandem propono:

Arculus Aro

Asalto Expugnatio (castellorum)

Pediludium Balompié, Fútbol

Follis Balón

Ludus tudicularis Billar

Ludus globulorum Bochas

Ludus scrobiculorum Boche

Ludus bacillorum Bolos

Tesella Casilla

Castrum Castro

Oscillum Columpio

Pyrgus, Fritillus Cubilete

Taxillus Chito

Ludus clavulae Chueca

Tessera Dado

Ludus calculorum Damas

Ludus domini Dominó

Scrupulus Ficha

Sphaeristerium Frontón

Sphaeromachia Largo

Ludus velitaris Marro

Malleus Mallo

Digitis micare Jugar a la Morra

Lusoria (charta) Naipe, Carta

Par impar Pares o nones

Pila Pelota

Trochus Peonza

Ludus clavae Polo

Reticulum Raqueta

Talus Taba

Bolus Tala

Discus Tejo

Coryceum, Harpastum Trinquete

Grallae Zancos

Scripsit Ivanus Roig